Groepstentoonstelling - Magie

De rol van de kunst in de ‘hertovering’ van onze wereld

Surrealisme, magie en filosofie, een historisch kader.
Het Surrealisme ontstaat in de jaren na WOI als een aantal dichters gedichten en teksten maken die spontaan ontstaan uit hun onderbewustzijn. Dat ‘automatisch schrijven’ sluit in die tijd naadloos aan bij het spiritisme. Mensen bezoeken seances op zoek naar informatie over naamloos gesneuvelde vaders, broers en echtgenoten. Onder invloed van de ideeën van Freud zijn het vervolgens de beeldend kunstenaars die hun onderbewustzijn een belangrijke rol geven in hetgeen ze maken.
In 1924 verschijnt het Eerste Surrealistische Manifest. De jaren erna zijn die van de opkomst van dictaturen. Vrijheden worden beperkt. Eerst in Italië, daarna in Rusland en in Nazi-Duitsland. Alle drie verbieden ze occulte genootschappen.
Surrealisten verzetten zich vervolgens heftig tegen het zich toe-eigenen van het gedachtegoed van Friedrich Nietzsche door de nazi’s. Zij zijn het die de Duitse filosoof ‘redden’ en veel meer recht doen aan de zijn filosofie. Als na de Tweede Wereldoorlog de interesse voor het werk van Nietzsche weer toeneemt, is dat mede dankzij surrealistische schrijvers en denkers.

De magie van de toekomst
Nietzsche zorgde voor ongekende schokgolven in het denken. Hij bevestigde niet alleen het fiasco van de traditionele religie “God is dood en jij en ik hebben hem vermoord”, maar kondigde ook het bankroet aan van het nihilisme en materialisme dat onze Westerse wereld nog steeds in haar greep heeft. Onze ‘onttoverde wereld’ heeft geleid tot menselijke vervreemding en de aftakeling van de fysieke wereld. Nietzsche hamerde op de ‘magie’ van de kunst die onze enige redding zou zijn (‘waar is de kunst van de toekomst?’).
De wereld moet dus ‘hertoverd’ worden en verbeelding en kunst zijn daartoe belangrijke middelen. Om tekenen van de magie van de toekomst te vinden moeten we merkwaardigerwijze vooral kijken naar de ontwikkelingen in de wetenschap en de filosofie, precies die gebieden die we, onder invloed van het zogenaamde rationalisme van de zeventiende eeuw met zijn mechanistische wereldbeeld, als bij uitstek realistisch en ‘waar’ hebben gedefinieerd.

In onze tijd lijkt er een snelle kentering gaande, zowel in wetenschap als filosofie. ‘Meten is weten’ is sinds de ontwikkeling van de kwantumfysica niet meer geldig. De kwantumwereld zit vol ‘magie’: deeltjes kunnen zich in twee verschillende toestanden tegelijk bevinden, ze beïnvloeden elkaar onmiddellijk, zelfs als ze lichtjaren uit elkaar liggen. En de waarnemer speelt een hoofdrol in de ‘waarheid’ van dat wat wordt waargenomen.
En in de filosofie is een vorm van idealisme teruggekeerd. Het onherleidbaar fundament van ons bestaan lijkt een gedeeld en evoluerend bewustzijn te zijn dat we door zowel wetenschap als intuïtie en kunst kunnen leren kennen.